MAURYCY GOTTLIEB 

Malarz, najwybitniejszy artysta w kręgu kultury żydowskiej na ziemiach polskich w 2. połowie XIX wieku. Urodzony w 1856 w Drohobyczu, zmarł w 1879 w Krakowie. Żył ledwie dwadzieścia trzy lata, ale zdążył poznać wielką miłość, stracić ją i namalować dziesiątki obrazów. Maurycy Gottlieb był nadzieją polskiego malarstwa.

W malarstwie Gottlieba, osadzonym w kulturze żydowskiej i polskiej, w pełni ujawniła się jego romantyczna natura, ustawiczny niepokój twórczy i wewnętrzne rozdarcie, wynikające z potrzeby określenia własnej tożsamości narodowej. Obdarzony głęboką żarliwością uczuć, boleśnie odczuwał naznaczoną fatalizmem bezbronność człowieka wobec losu i świata, stąd tak częsta nuta smutku i melancholii w malowanych przez niego portretach. Był przy tym niezwykle wrażliwym kolorystą, wyczulonym na subtelną grę refleksów światła i harmonię tonów barwnych. Ekspresyjne walory światłocieniowe, wyrafinowana gama miękko przenikających plam barwnych podkreślają emocjonalny, wizyjny nastrój wielu prac Gottlieba. W niektórych z nich można dostrzec zapowiedź ewolucji jego talentu w kierunku symbolizmu, co wszakże uniemożliwiła przedwczesna śmierć dwudziestotrzyletniego artysty.

 

HELENA MODRZEJEWSKA

Helena Modrzejewska, właściwie Jadwiga Helena Misel, po ślubie Chłapowska (12.10.1840 – 8.04.1909). Wielka aktorka polska, która już za życia stała się legendarną artystką, gwiazdą scen polskich i amerykańskich. Propagatorka twórczości Williama Szekspira (między innymi Ofelia i Julia). Zaliczana była do najpiękniejszych kobiet epoki. Modrzejewska to pseudonim, który jako aktorka przybrała na początku swojej scenicznej kariery. 

2 maja 1905 dała w Nowym Jorku jubileuszowe przedstawienie. Po jubileuszu odbyła dwuletnie tournée i zakończyła karierę aktorską. Modrzejewska występowała potem jeszcze sporadycznie, wspierając cele charytatywne. Zagrała łącznie w 260 rolach. Zmarła w Bay Island w East Newport w Kalifornii 8 kwietnia 1909 roku. Jej pogrzeb odbył się w Los Angeles, ale potem jej szczątki przeniesiono na cmentarz Rakowicki w Krakowie a uroczystości pogrzebowe przerodziły się w manifestację patriotyczną. Mowę pogrzebową wygłosił Henryk Sienkiewicz.

 

EDWARD OKUŃ

Malarz, rysownik i ilustrator, reprezentant symbolistycznego nurtu w sztuce Młodej Polski. Urodzony w 1872 w Wólce Zerzeńskiej, zmarł w 1945 w Skierniewicach.

Urodził się w rodzinie szlacheckiej herbu Belina. Jako dziecko, osierocony przez ojca i matkę, wychowywał się u dziadków. Odziedziczywszy duży majątek wcześnie zaczął pobierać lekcje rysunku u znakomitych malarzy. W 1890-1891 studiował w Warszawie w Klasie Rysunkowej Wojciecha Gersona, w latach 1891-1893 pod kierunkiem Izydora Jabłońskiego i Jana Matejko w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie. Naukę kontynuował w Monachium i Paryżu. W 1897 pojechał studiować w szkole Hollósy’ego, przebywał też na Węgrzech, gdzie Hollósy założył kolonię artystyczną. Od 1898 przez 20 lat mieszkał w Rzymie, podróżował też do Sorrento, Amalfi, Capri, zwiedzał Wenecję, Padwę, Rawennę, Florencję i Sienę. Uczestniczył w życiu polskiej kolonii artystycznej w Rzymie oraz był współzałożycielem loży wolnomularskiej “Polonia”.

Do Polski powrócił w 1921 i osiadł w Warszawie. Od 1925 był profesorem w Szkole Sztuk Pięknych im. W. Gersona w Warszawie, w latach 1933-1934 – jej dyrektorem. Był członkiem Towarzystwa Artystów Polskich “Sztuka”. Wraz z przyjaciółmi założył lożę masońską “Kopernik”. Był wiceprezesem Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych. Malował pejzaże i portrety, projektował okładki, winiety, inicjały i ilustrował czasopisma, m.in. Chimerę i niemieckie “Jugend”. Podczas II wojny światowej przebywał w Warszawie. Po powstaniu warszawskim przeniósł się do Skierniewic, gdzie zginął w styczniu 1945 od przypadkowej kuli na ulicy.

 

JÓZEF MEHOFFER

Józef Mehoffer urodził się w 1869 roku w położonych niedaleko Lwowa Ropczycach. Uczył się w Krakowie m.in. pod kierunkiem Jana Matejki, a następnie w Wiedniu i w Paryżu. 

Malował obrazy symboliczne, portrety oraz wnętrza. Zajmował się również tworzeniem winiet, bordiur, ekslibrisów oraz ornamentów, które zdobiły książki i czasopisma, a także zaprojektował banknoty na zamówienie Narodowego Banku Polskiego. Do licznych dzieł tego artysty należą również fantazyjne witraże oraz polichromie, które uświetniają swym wyglądem wnętrza wielu obiektów sakralnych, w tym także katedry wawelskiej.

Józef Mehoffer zasłynął nie tylko jako malarz, grafik i twórca witraży, ale także jako świetny pedagog. W 1901 roku artysta otrzymał posadę docenta w katedrze malarstwa dekoracyjnego i religijnego w krakowskiej akademii. Zaledwie cztery lata później zyskał on zaszczytny tytuł profesora zwyczajnego, pełnił także funkcje rektora uczelni.

Podczas II wojny światowej artysta został pojmany przez hitlerowców, a następnie wywieziony do obozu koncentracyjnego. Po dyplomatycznej interwencji włoskiego rządu i Watykanu malarz odzyskał wolność i w 1940 roku powrócił do Krakowa. Józef Mehoffer zmarł sześć lat później w Wadowicach.

 

LEON WYCZÓŁKOWSKI

Czołowy malarz, grafik i rysownik okresu Młodej Polski, wybitny reprezentant nurtu realistycznego w polskiej sztuce. Urodzony 11 kwietnia 1852 w Hucie Miastowskiej k. Siedlec, zmarł 27 grudnia 1936 w Warszawie.

Wyczółkowski był jednym z najwybitniejszych twórców Młodej Polski, kilkakrotnie zmieniał style i zainteresowania przechodząc od malarstwa olejnego, przez pastele do grafiki, od historyzmu do impresjonizmu i realizmu. Do jego najbardziej znanych dzieł należą widoki Tatr, teki graficzne dotyczące Krakowa oraz Lwowa, krajobrazy ukraińskie. Jeszcze za życia był powszechnie uważany za najwybitniejszego artystę malarza okresu dwudziestolecia międzywojennego. 

Ogrom jego talentu przejawił się zarówno w bogatym repertuarze przedstawianych tematów jak i w szerokiej skali środków ekspresji, w eksperymentatorskiej pasji prowadzącej do osiągnięcia mistrzostwa w stosowaniu rozmaitych mediów i technik artystycznych. Początkowo artysta doskonalił swój warsztat w zakresie malarstwa olejnego, ok. 1904 skoncentrował się na rysunku pastelami dochodząc w tej dziedzinie do perfekcji, zaś od 1911 poświęcił się całkowicie grafice oryginalnej stając się jednym z pionierów tej dyscypliny na gruncie polskiej sztuki.

 

JINDŘICH HALABALA

Urodził się w 1903 roku w miejscowości Koryčany kolo Brna na Morawach w rodzinie z tradycjami stolarskimi. Uczył się u ojca, w lokalnej szkole stolarskiej, aż w końcu trafił do zjednoczonych zakładów sztuki i przemysłu w Brnie (Spojené uměleckoprůmyslové závody – UP). Studiował wzornictwo pod kierunkiem Pavla Janáka w praskiej szkole sztuk pięknych. W 1926 roku został zatrudniony w UP, gdzie pracował do 1946 roku z czasem będąc głównym menadżerem zakładu. Po wojnie pracował  jako profesor wzornictwa. Zmarł w Brnie w 1978 roku.

Dzięki niemu w UP zostały wprowadzone do seryjnej produkcji meble, które można było kupić za niewygórowaną cenę. W konsekwencji jego działań nawet dziś, po latach, można kupić meble jego projektu. W UP produkowano meble, które można było zestawiać w dowolne układy. Lekkie, niewielkich rozmiarów, ale funkcjonalne i zaprojektowanie z ergonomicznym wyczuciem funkcji fotele, krzesła, stoliki, witryny i biurka pomimo upływu 80 lat od ich zaprojektowania nadal są nowoczesne. Ta ponadczasowość świadczy tylko o geniuszu Halabali. W zakładzie był odpowiedzialny nie tylko za produkcję, ale także za promocję. W sklepach firmowych klienci mogli nie tylko nabyć wyposażenie swoich mieszkań, ale także skorzystać z rad architekta.

Halabala zainspirowany doświadczeniami niemieckimi eksperymentował z meblami z rur stalowych. Meble Jindřicha Halabali wchodzą już w skład kolekcji czeskich muzeów.

 

BOHUMIL HRABAL

Urodził się 28 marca 1914 w Brnie, zmarł 3 lutego 1997 w Pradze. Czeski pisarz uważany za znaczącego twórcę światowej literatury XX wieku. Jego książki zostały przetłumaczone na ponad 25 języków. Według jego opowiadań powstało kilka filmów, z których najbardziej znane są „Pociągi pod specjalnym nadzorem” Jiříego Menzla (Oscar za najlepszy film nieanglojęzyczny). 

Hrabal w swoich książkach pisał o Pradze, w której mieszkał przez większość swego życia. Miejsca, które opisywał są dziś odwiedzane przez wielbicieli jego prozy z całego świata. Są to przede wszystkim knajpy, w tym szczególnie gospoda U Zlatého Tygra i cała dzielnica Libeň. Niemal wszystkie historie opowiadane są przez Hrabala z dystansem, przymrużeniem oka, mimo że często dotyczą one smutnych przeżyć – II wojna światowa i zbrodnie popełniane przez niemieckich okupantów oraz w czasach komunistycznej dyktatury w Czechosłowacji. Ten sposób opowiadania wpisuje się w tradycję praskich pábiteli – bywalców knajp opowiadających przy piwie cudowne, częściowo zmyślone historie. Większość ludzi kocha tę literaturę właśnie za atmosferę serdeczności, ciepła, senności i surrealizmu oraz słodkiej ironii, z jaką autor patrz na świat i własne życie. Dzięki niezwykłemu językowi, w którym odbija się czeszczyzna z praskich piwiarni, autor wywarł także wpływ na język Czechów.

 

BONA SFORZA

Urodzona w 1494 córka księcia Mediolanu Gian Galeazzo Sforzy i królewny aragońskiej Izabeli; druga żona Zygmunta I Starego. Od 1518 królowa Polski. W 1517 roku poślubiła Zygmunta I, z którym miała następnie sześcioro dzieci (m.in. przyszłego króla polskiego Zygmunta II Augusta). Na jej wyjątkową aktywność w życiu publicznym wpłynęły zarówno cechy osobiste oraz staranne wykształcenie, jak też stosunkowo duża rola polityczna kobiet na dworach włoskich. Bona dążyła do poprawy międzynarodowej pozycji Polski oraz wzmocnienia władzy królewskiej. Dzięki m.in. staraniom Bony zawarto w 1533, wbrew interesom Habsburgów, wieczysty pokój z Turcją. Od 1524 prowadziła akcję skupywania królewszczyzn i innych majątków, starając się poprawić sytuację finansową króla. Działalność ta przyniosła jej spore korzyści finansowe (neapolitańskie sumy). W polityce wewnętrznej jej sukcesem było wyniesienie za życia Zygmunta I, Zygmunta II Augusta na stolec wielkoksiążęcy w 1529, a następnie doprowadzenie w tym samym roku do jego elekcji i w 1530 koronacji na króla Polski.

Polityka prowadzona przez Bonę wywołała opozycję szlachecką; częściowo przeciwko niej był skierowany rokosz szlachty, zw. wojną kokoszą. Wobec małżeństwa Zygmunta II z Barbarą Radziwiłłówną popadła w konflikt z synem. W roku 1556 opuściła Polskę osiedlając się w Bari, gdzie rok później zmarła wskutek otrucia przez swego dworzanina G.L. Pappacodę. Choć wpływy renesansu włoskiego zaznaczały się w Polsce jeszcze przed 1518, wkład Bony w krzewienie kultury i cywilizacji włoskiej w Polsce był znaczny, m.in. była protektorką wielu włoskich mistrzów, sprowadzała z Włoch także dzieła sztuki. Za jej panowania znacznie rozwinęła się w Polsce sztuka ogrodnicza.

 

ROKSOLANA

Roksolana zwana w Turcji Chasseki Churrem, pełne nazwisko jako późniejszej sułtanki z tytułami to: Devletlu İsmetlu Chürrem Chasseki Sultan Aliyyetü’ş-Şân Hazretleri, była ona córką ukraińskiego popa z Rohatyna, która dostała się do muzułmańskiej niewoli, podzielając los wielu chrześcijan. Według XIX-wiecznej literatury Roksolana urodziła się jak Anastazja(Nastia) lub Aleksandra Lisowska. W młodym wieku trafiła do niewoli tureckiej – najpewniej w czasie najazdu Tatarów na Rohatyn w 1509 r. Około roku 1520 znalazła się w haremie Sulejmana Wielkiego, którego ponoć olśniła urodą, zyskując przywilej pierwszej nałożnicy sułtańskiej. Ambitnej niewolnicy taka godność jednak nie wystarczała i postanowiła uzyskać tytuł matki przyszłego sułtana (valide sultan), który dawał jej pozycję pierwszej kobiety w imperium osmańskim. Nie było to proste, bowiem następcą Sulejmana ogłoszono już ulubieńca janczarów Mustafę, syna sułtanki Gülbahar. Jednak dzięki intrygom Roksolana doprowadziła do zamordowania najpierw wielkiego wezyra Ibrahima, a następnie Mustafy, by tron mógł odziedziczyć jeden z jej synów. Ponieważ dwóch jej potomków płci męskiej zginęło przed śmiercią sułtana, tron ostatecznie objął trzeci w kolejce sułtańskiego turbanu Selim (znany jako Selim II), jeden z najgorszych władców osmańskich. Jako sułtanka Roksolana wywierała bardzo duży wpływ na politykę państwa, popierała między innymi pokojowe stosunki z Polską.

 

ALEKSANDRA ZAJĄCZEK

Urodziła się w 1754 roku w Słonimie koło Grodna i pochodziła z rodziny uchodźców hugenockich: była córką pułkownika wojsk litewskich Jakuba Franciszka Perneta. W 1786 roku wyszła za mąż za podpułkownika Zajączka, rozwiódłszy się ze swoim pierwszym mężem Isaure, nadwornym lekarzem Jana Klemensa Branickiego, hetmana wielkiego koronnego. Dzięki wpływom Zajączka w Rzymie poprzedni ślub został unieważniony, mimo że w momencie poznania przyszłego męża Aleksandra miała dziewięcioletniego syna.

Generałowa Zajączkowa była słynna ze swojej urody, którą zachwycała do później starości. Według przekazów sekretem jej młodości były kąpiele w lodowatej wodzie, spanie w nieogrzewanej sypialni ochładzanej lodem, spożywanie tylko zimnych i surowych posiłków, a dla utrzymania dobrej kondycji codzienne dziesięciokilometrowe spacery i jazda konna. Świeży wygląd skóry na ramionach w późnym wieku zawdzięczała jednak cienkiej warstwie wosku. Mając 82 lata poznała Honoriusza Balzaca, który ocenił według urody jej wiek na 35 lat, a w wieku lat 60 zasłynęła romansem z młodszym od niej o 40 lat Wojciechem Grzymałą, który wkrótce porzucił ją dla młodszej George Sand. Lodowa dama dożyła sędziwego wieku 91 lub 98 lat (jak podają różne źródła) i została pochowana w kościele o. Kapucynów przy ul. Miodowej. Na jednej ze ścian kościoła umieszczono tabliczkę pamiątkową poświęconą pamięci tej niezwykłej kobiety, której udało się oszukać czas.

 

MARIA WALEWSKA

Maria Łączyńska – przyszła Pani Walewska, urodziła się 7 grudnia 1786 w pałacu w Kiernozi niedaleko Łowicza. Maria Łączyńska jako 18-letnia panienka została wydana za 70-letniego starca Anastazego Walewskiego. Przez 3 lata była przykładną żoną, jednak w 1807 roku na balu w Zamku Królewskim w Warszawie spotkała Napoleona Bonaparte. Wkrótce potem, w wyniku awansów, prezentów i liścików cesarza, została jego oficjalną metresą.

Istnieją teorie, że związek z Napoleonem był tylko grą polityczną. Polska szlachta liczyła nawet po ich rozstaniu, że życzliwa pamięć o Walewskiej skłoni Napoleona do połączenia Księstwa Warszawskiego z Litwą w 1812 roku. Wątek ewentualnych korzyści dla Polski z tego związku bardzo często powraca w historii Marii i Napoleona.

Ze związku Napoleona z Marią Walewską 4 maja 1810 roku urodził się syn Aleksander Florian Józef. Dziecko, które Cesarzowi Francuzów urodziła polska hrabianka utwierdziło go w przekonaniu, że nie jest on bezpłodny. Fakt ten skłonił go do rozwodu z cesarzową i poślubienia Marii Ludwiki, która dała mu w końcu legalnego potomka.
Romans Walewskiej i Bonaparte trwał 3 lata. Mimo to Cesarz zadbał o przyszłość matki swojego dziecka i samego Aleksandra. Obdarował ich pałacykiem pod Paryżem, a synowi nadał tytuł hrabiego. Już po rozstaniu we wrześniu 1814 roku Maria wraz synem odwiedziła Napoleona na Elbie, a ostatni raz spotkała się z nim w 1815 roku przed zesłaniem na wyspę św. Heleny.

 

WŁADYSŁAW SZPILMAN

Pianista i kompozytor. Urodzony 5 grudnia 1911 roku w Sosnowcu, zmarł 6 lipca 2000 roku w Warszawie. 

Początkowo gry na fortepianie uczył się pod kierunkiem matki. W latach 1926-30 studiował w Wyższej Szkole Muzycznej im. Fryderyka Chopina. W latach 1930-33 kontynuował studia w Akademie der Künste w Berlinie. Po powrocie do Warszawy uczył się gry na fortepianie u Aleksandra Michałowskiego. Działalność estradową rozpoczął w 1932. W tym samym roku stworzył ze skrzypkiem Bronisławem Gimplem cieszący się ogromnym powodzeniem duet. Od 1935 do wybuchu II wojny światowej współpracował z Polskim Radiem jako pianista, kameralista, akompaniator, ilustrator i kompozytor. 

Przed wojną był znany i lubiany. Pisał, śpiewał, mówił w jidysz albo po polsku. Kiedy trafił do warszawskiego getta, nie przestał być artystą. W 1940 Władysław Szpilman został więźniem warszawskiego getta, na terenie którego grał w kawiarni „Sztuka” przy ulicy Leszno 2. Akompaniował na pianinie Wierze Gran w salkach koncertowych, utrzymując w ten sposób rodzinę. W 1942 przez przypadek uniknął deportacji do obozu zagłady w Treblince. Pracował niewolniczo, jako robotnik budowlany do 1943, kiedy zdołał zbiec z getta. 

Swoje okupacyjne losy Władysław Szpilman opisał w książce “Śmierć miasta 1939-45”, wydanej w 1946 pod redakcją Jerzego Waldorffa. Na podstawie pamiętników Władysława Szpilmana, wydanych ponownie w 1998 w wielu krajach świata pod tytułem “Pianista”, powstał w 2002 film w reżyserii Romana Polańskiego. 

Po wojnie związał się ponownie z Polskim Radiem, był też dyrygentem orkiestry, inicjatorem konkursów muzycznych, wielu nagrań i współorganizatorem w 1961 Międzynarodowego Festiwalu Piosenki w Sopocie. Sławę przyniosły Władysławowi Szpilmanowi piosenki estradowe – skomponował ich około 500, z czego 150 stało się przebojami. Najsłynniejsze z nich to “Cicha noc” (sł. Roman Sadowski), “Czerwony autobus” (sł. Kazimierz Winkler), “Deszcz” (sł. Konstanty Ildefons Gałczyński). Był również kompozytorem sygnału Polskiej Kroniki Filmowej, piosenek (ok. 40) i słuchowisk radiowych (ok. 50) dla dzieci, musicali, muzyki filmowej i do przedstawień teatralnych.

 

STANISŁAW PONIATOWSKI (KING)

Stanisław August Poniatowski, ostatni król Polski, w roku 1764 podczas wolnej elekcji wybrany na władcę Polski. Nie był podobnie jak poprzedni polscy królowie władcą absolutnym. Rządy sprawował przez 31 lat, do czasu ostatniego rozbioru Polski, która na 123 lata utraciła niepodległość i zniknęła z mapy politycznej Europy. Człowiek Oświecenia, władający biegle kilkoma językami, mecenas polskiej kultury i sztuki. Brał czynny udział w opracowywaniu Konstytucji 3 Maja (1791 r.), pierwszej w Europie uchwalonej Konstytucji i drugiej na świecie. Za jego panowania podczas posiedzenia sejmu polskiego utworzono pierwsze w Europie ministerstwo oświaty publicznej i świeckiej – Komisję Edukacji Narodowej.  Stanisław Poniatowski znany był z organizowania obiadów czwartkowych w Łazienkach, na które zapraszał uczonych, pisarzy, poetów. Król znacznie przyczynił się do rozwoju Warszawy. Odrestaurował i bogato wyposażył zamek warszawski, który stał się wtedy jedną z najwspanialszych rezydencji w Rzeczypospolitej. Z jego też polecenia i według jego pomysłu wzniesiona została letnia rezydencja królewska w warszawskich Łazienkach. W czasie jego panowania widoczne było znaczne ożywienie budowlane. W stolicy, oprócz wielu kościołów i pysznych magnackich pałaców, wybudowano wiele okazałych gmachów użyteczności publicznej. Powstał wtedy Pałac Rzeczypospolitej, w którym znalazły siedzibę najważniejsze urzędy państwowe. Wybudowano potężny Dom Handlowy. Wzniesiono wspaniały gmach Teatru Wielkiego. Król zmarł w Petersburgu.

 

MARIA KAZIMIERA d’ARQUIEN (QUEEN)

Maria Kazimiera d’Arquien, nazywana Marysieńką, francuska arystokratka, dama z domu Marii Ludwigi Gonzagi, żona króla Polski Jana III Sobieskiego. Perypetie miłosne między arystokratką, a późniejszym królem znane były w całej Europie. Marysieńka jednak została wydana za mąż za Jana Sobiepana Zamojskiego bogatszego od ówczesnego chorążego koronnego Sobieskiego.

Jednak miłości Jana i Marii nie zniszczył węzeł małżeński, który połączył ją z Zamojskim. Para korespondowała ze sobą. Aby ukryć romans przed światem posługiwali się w listach szyfrem, pseudonimem. Zamoyski zmarł 7 kwietnia 1665 roku, już miesiąc i tydzień późnej Sobieski wziął nocny potajemny ślub z ukochaną. Parę łączyło silne uczucie. Świadectwem miłości są listy, jakie słali do siebie małżonkowie także po ślubie. Ona z Warszawy, on z obozów i pól bitewnych, również z tego najsłynniejszego: spod Wiednia, w bitwie w której polski król w roku 1683 ocalił Europę przed ekspansją Imperium Osmańskiego. 

Maria urodziła królowi trzynaścioro dzieci, po śmierci króla już nigdy nie wyszła za mąż, umarła samotnie w 1716 roku w Blois.

 

ADAM CZARTORYSKI (PRINCE)

Książę Adam Jerzy Czartoryski, urodzony w 1770 roku w Warszawie, polityk, dyplomata, mecenas literatury i sztuki.  W latach 1804-1806 minister spraw zagranicznych Imperium Rosyjskiego, prezes Rządu Tymczasowego Królestwa Polskiego w 1815 roku. Syn Izabeli z domu Flemming i gen. Adama Kazimierza Czartoryskiego. Za jego życia rozpowszechniano plotki, że jego prawdziwym ojcem był Nikołaj Repnin, poseł rosyjski w Warszawie. W latach młodzieńczych został przyjacielem a później doradcą cara Rosji Aleksandra I. Miał romans z jego żoną Elżbietą.

W czasie kongresu wiedeńskiego jako doradca Cara miał współudział  w utworzeniu konstytucyjnego Królestwa Polskiego. Gdy w 1831 roku wybuchło powstanie listopadowe przeciwko Rosji, został prezesem Rządu Tymczasowego. Po jego upadku udał się na emigrację a za udział w powstaniu car Mikołaj I skazał go na karę śmierci. Adam Czartoryski był autorem wielu pism politycznych, rozpraw, wierszy i poematów. Współzałożyciel Biblioteki Polskiej w Paryżu. Zmarł 15 lipca 1861 w Montfermeil.

 

IZABELA CZARTORYSKA (PRINCESS)

Izabela Czartoryska z domu Flemmingów, urodzona w Warszawie w 1746 roku, polska arystokratka doby oświecenia, była żoną Adama Kazimierza Czartoryskiego. Była pisarką, mecenaską sztuki, kolekcjonerką. Po utracie przez Polskę niepodległości w 1795 roku założyła pierwsze polskie muzeum w Świątyni Sybilli w Puławach, które ze zbiorami założonego także przez nią w Puławach Domu Gotyckiego stały się zaczątkiem muzeum Czartoryskich w Krakowie. Skandalistka, znana z lekkości obyczajów, miała wielu kochanków. Jednak to nie życie uczuciowe Czartoryskiej zapewniło jej miejsce na kartach historii. Niedługo po ślubie księżna stała się jedną z najbardziej wpływowych kobiet epoki. Swoją pozycję budowała na gruncie towarzyskim. Przez większość czasu przebywała w Warszawie, gdzie angażowała się w przedstawienia  amatorskiego teatru, organizowała przyjęcia. Pełna pomysłów, stworzyła w podwarszawskiej miejscowości Powązki wspaniały park i ogród. Czartoryska zmarła w 1835 roku w Wysocku.

 

EMILIA PLATER

Emilia Plater (Emilia Broel-Plater herbu Plater) urodziła się 13 listopada 1806 roku w Wilnie jako córka hrabiego Franciszka Ksawerego i Anny von der Mohl. Była to rodzina o tradycjach patriotycznych. Ze względu na hulaszczy tryb życia ojca wraz z matką przeniosła się w okolice Dyneburga (dziś na terenie Łotwy) – skąd pochodziła jej rodzina. Otrzymała staranne wykształcenie. Była oczytana, odważna i gotowa do walki za Ojczyznę. Uczestniczka powstania listopadowego, kapitan wojska polskiego.

W 1830 roku w Warszawie wybuchło powstanie listopadowe. Na wieść o tym Emilia Plater obcięła swoje długie włosy, kazała sobie uszyć męski strój. Sformowany przez nią oddział partyzancki liczył 280 strzelców, kilkuset kosynierów i 60 kawalerzystów. Plater na czele tego oddziału zwyciężyła w kilku potyczkach z Rosjanami i zajęła miasteczko Jeziorosy. Odniosła jeszcze kilka zwycięstw, po czym przyłączyła się do oddziału Karola Załuskiego. Wkrótce generał Dezydery Chłapowski mianował ją kapitanem i honorowym dowódcą 1. kompanii 25 Pułku Piechoty Liniowej formowanego na Litwie.

Po klęsce wojsk powstańczych pod Wilnem Emilia postanowiła przedrzeć się do Warszawy. Niestety, dzielna dziewczyna rozchorowała się po drodze. Zawieziono ją do dworu w Justianowie, gdzie była ukrywana. Tam Emilia Plater 23 grudnia 1831 roku zmarła, najprawdopodobniej z wyczerpania. Pochowano ją na cmentarzu w pobliskim Kopciowie (obecnie Kapciamiastis na Litwie).

Emilia Plater stała się symbolem patriotyzmu i walki o niepodległość oraz bohaterką poematów. Adam Mickiewicz jej postać uwiecznił w wierszu “Śmierć pułkownika”. Plater jest także patronką wielu szkół i ulic w całym kraju. W okresie międzywojennym jej podobizna znalazła się na banknotach 20-złotowych.

 

MARIA SKŁODOWSKA-CURIE (pierwsza kobieta z Nagrodą Nobla)

Maria Skłodowska-Curie jest jedyną kobietą, która zdobyła dwie Nagrody Nobla. Zyskała sławę jako badaczka promieniotwórczości i odkrywczyni dwóch nowych pierwiastków – radu i polonu. Doświadczenia, które przeprowadzała wraz ze swoim mężem Pierre’em Curie i które kontynuowała po jego śmierci doprowadziły do powstania pierwszych metod badania wnętrza atomu. Była najsławniejszą uczoną na świecie, jednak nie zepsuł ją ten fakt. Nauka była dla niej w życiu najważniejsza.

Urodziła się w 1867 roku w Polsce, w Warszawie. Była najmłodszą spośród pięciorga sióstr. Nie miała łatwego dzieciństwa. Jej ojciec był profesorem fizyki. Po ukończeniu pensji w Warszawie, kontynuowała naukę początkowo na nielegalnym Uniwersytecie Latającym, a następnie korzystając z pracowni Muzeum Przemysłu i Rolnictwa. W 1891 roku wyjechała do Francji, do Paryża, gdzie wstąpiła na Sorbonę, która już wówczas była jednym z czołowych uniwersytetów świata, gromadzącym wiele sław naukowych i słynącym z wysokiego poziomu s tudiów. W 1894 roku uzyskała stopień magistra w dziedzinie fizyki i matematyki. W tym roku również poznała Pierre’a (Piotra) Curie, za którego wyszła za mąż w 1895 roku. Maria rozpoczęła w laboratorium męża niezależne badania nad nowym wówczas problemem radioaktywności (promieniotwórczości), będącym tematem do jej rozprawy doktorskiej. Ona jako pierwsza zmierzyła promieniowanie znanych wówczas pierwiastków – uranu i toru, dochodząc do wniosku, że promieniowanie to zachodzi wewnątrz atomów. Kontynuując badania A. Henri’ego Becquerela nad luminescencją soli uranu w 1896 roku napisała pracę pod tytułem „O promieniowaniu wysyłanym przez związki uranu i toru”, w której wysunęła pogląd o atomowym charakterze promieniotwórczości. To odkrycie zrewolucjonizowało ówczesną fizykę i skierowało zainteresowania uczonych na badania nad wnętrzem atomów.
Dalsze badania prowadzone wspólnie z mężem P. Curie, doprowadziły do odkrycia w 1898 roku dwóch nowych pierwiastków radioaktywnych pochodzących od uranu – polonu i radu. Oba te pierwiastki znalazły później szerokie zastosowanie, m. in. w medycynie. W 1903 roku otrzymała wraz z mężem Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki.

W 1904 roku została kierownikiem laboratorium na Sorbonie, a w dwa lata później, kiedy Piotr Curie zginął w wypadku, przejęła po mężu stanowisko profesora na tym uniwersytecie, zostając kierownikiem katedry promieniotwórczości. Po śmierci męża kontynuowała samodzielnie swoje badania, uzyskując m. in. w laboratorium w 1910 roku rad w postaci czystego metalu. W 1911 roku M. Skłodowska-Curie otrzymała po raz drugi Nagrodę Nobla tym razem w dziedzinie chemii, za pracę nad chemicznymi i fizycznymi właściwościami polonu i radu, oraz za prace dotyczące metod wyodrębniania, oczyszczania i pomiaru aktywności pierwiastków promieniotwórczych.

Niezależnie od badań i odkryć naukowych, uczona przyczyniła się do zorganizowania Instytutu Radowego w Paryżu jak również pomagała czynnie w zorganizowaniu, otwartej w 1912 roku, Pracowni Radiologicznej Warszawskiego Towarzystwa Naukowego, a później (w 1932 roku) – Instytutu Radowego w Warszawie. W czasie I wojny światowej wraz ze swoją córką kierowała polową służbą radiologiczną. Do końca wojny przyjęła ponad milion pacjentów. W latach dwudziestych zaczęła tracić wzrok. Zmarła na białaczkę w 1934 roku, mając 67 lat.

 

FRYDERYK CHOPIN

„Rodem Warszawianin, sercem Polak, 
a talentem świata obywatel”
– powiedział o nim wizjoner i poeta doby romantyzmu, Cyprian Kamil Norwid.

Światem Chopina była Europa. Choć w chwili zwątpienia poważnie rozważał, czy nie wyemigrować za ocean, został nad Sekwaną do końca swych dni. Jego sztuka wywodziła się z polskich tradycji muzycznych, ale jej korzenie sięgały dzieł największych europejskich mistrzów minionych epok. On sam darzył wielkim szacunkiem geniusz Bacha i Mozarta, doceniał monumentalne dzieła Beethovena, a także Haendla. W wieku młodzieńczym fascynował go wirtuozowski styl brillant, królujący wówczas w europejskiej pianistyce. Gra koncertującego w Warszawie fenomenalnego skrzypka, Niccolò Paganiniego oczarowała Chopina i stała się dla niego inspiracją do skomponowania arcydzieła – pierwszego cyklu etiud. Włoski rodowód miało także słynne Chopinowskie legato – śpiewny sposób gry wywodzący się z operowego stylu bel canto.

Na drugim biegunie muzycznych zainteresowań kompozytora pozostawał folklor różnych narodów. Jak powszechnie wiadomo, w swych dziełach, szczególnie tych wywodzących się z form tanecznych, dał poetycką wykładnię muzyki ludu polskiego. Ale w oficjalnym nurcie twórczości pozostają także trzy tytuły – Bolero, Barkarola i Tarantela – wskazujące na podobne źródło, tyle że pochodzenia hiszpańskiego i włoskiego. Zaś poza tym nurtem znajdujemy ślady wyczulenia Chopina na oryginalne przejawy inwencji ludowej: szkic zasłyszanej gdzieś wołoskiej kołysanki, wspomnienia o nocnym muzykowaniu na ulicach Palmy i o śpiewach z okolic Nohant, wieczory pieśni hiszpańskich w wykonaniu Pauline Viardot, czy szwedzkich, nuconych przez Jenny Lind.

Artysta był człowiekiem otwartym na niezmierzone bogactwo wrażeń dostarczanych przez otaczający świat. W Paryżu, stolicy tego świata, miał na wyciągnięcie ręki wybitnych przedstawicieli wielu narodów. Na jego oczach powstawały i ścierały się różnorakie trendy, wpływające na bieg historii nie samej tylko Francji. Toteż podziwiał dzieła koryfeuszy literatury i sztuki, był stałym gościem w operze i teatrze, wiódł bogate życie towarzyskie. Toteż z dystansem obserwował wydarzenia polityczne czy społeczne i kwitował je celną refleksją. W Paryżu, jak w soczewce skupiało się życie ówczesnej Europy, ale Chopin niejednokrotnie przyglądał się tej egzystencji z bliska, przebywając w różnych krajach. Mimo bowiem słabego zdrowia i narzekań na niewygody przemieszczania się na większe odległości, w swym niedługim życiu nader często podróżował.

Przez pierwsze pół wieku po śmierci kompozytora powiedziano o nim wiele wzniosłych słów, a jego utwory drukowano i grywano w niezliczonych miastach Europy. U progu XX wieku jego dzieło poniósł na drugą półkulę Ignacy Jan Paderewski – i tak rozpoczął się tryumfalny pochód muzyki Chopina przez wszystkie kontynenty. Wkrótce bowiem najwybitniejsi pianiści podążyli z koncertami do odległych krajów świata. Dołączyły firmy fonograficzne, utrwalające wybitne wykonania na płytach i powielające je w dużych nakładach. Wspomnijmy również o warszawskim Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym, który w swej imponującej historii wylansował wielu znakomitych Chopinistów. Z edycji na edycję liczba jego uczestników rosła i wydłużała się lista krajów, które reprezentowali. W dwudziestym stuleciu tysiące wydawców rozpowszechniało dzieło, a liczni biografowie w różnych językach świata pisali historię życia jego twórcy. Powstawały prace literackie, malarskie, obrazy filmowe i spektakle teatralne inspirowane mitem postaci.

 

GEORGE SAND

“Z natury jestem poetką, w razie potrzeby bojownikiem”

George Sand urodziła się 4 lipca 1804. Zgodnie z rodzinną tradycją otrzymała na chrzcie imię Aurora. Była córką napoleońskiego oficera i wnuczką Aurory Saskiej, prawnuczką marszałka Francji – Maurycego Saskiego, nieślubnego syna Augusta II Mocnego. 

Zbuntowana była od najmłodszych lat. Babcia nie umiała wykorzenić z niej, jak często mówiła: “nieznośnych upodobań do zajmowania się chłopskimi sprawami”. Sand zastanawiała się nad pozycją kobiety w społeczeństwie. Zdaniem biografów nie była jednak feministką, nigdy np. nie żądała równouprawnienia politycznego dla kobiet, nawet była temu przeciwna. Pragnęła przywrócić kobietom prawa, których pozbawiało je małżeństwo i żądała równouprawnienia w miłości. Uważała, że kobiety są traktowane przez mężów jak służące. 

Do Paryża przyjechała w 1931 roku. Zamieszkała z początkującym pisarzem Jules’em Sandeau. To od jego nazwiska wzięła swój męski pseudonim artystyczny. Szybko stała się obiektem zainteresowania paryskich elit. Sand zaczęła wydawać swoje utwory. Publikowała także na łamach “Le Figaro”, z którego redaktorem, Henrim de Latouche, pozostawała też w zażyłych stosunkach. W 1834 zaprzyjaźniła się z poetą Alfredem de Musset, którego porzuciła podczas podróży w Wenecji, by potem kilkakrotnie do niego wracać. Ostateczne rozstanie tej pary nastąpiło w 1835 roku. Rok później pisarz opublikował swą najsłynniejszą powieść “Spowiedź dziecięcia wieku”. George Sand romansowała z Prosperem Mérimée, przyjaźniła się z Lisztem. Była znana z ekscentrycznego zachowania. Męski strój, cygara, picie wódki – szokowała tym mieszkańców stolicy Francji. Fascynowała twórczością i urodą, wdziękiem i inteligencją zdobywała serca mężczyzn.

Ostatnią wielką namiętnością George Sand był Fryderyk Chopin. Gdy się spotkali miała 35 lat i świadomość, że czas eksperymentów minął – słyszymy w audycji Wandy Mitzner. – Toteż nie mogła zdecydować się na nowy związek. Kompozytor był od niej młodszy o 7 lat, traktowała go niczym własne dziecko, otoczyła nader czułą opieką. 12 października 1839 Chopin pisał:
“Dla Ciebie Auroro pełznąłbym po ziemi, nic nie byłoby dla mnie za wiele, oddałbym Ci wszystko – jedno spojrzenie, jedna pieszczota, jeden uśmiech, gdy jestem zmęczony. Chcę żyć tylko dla Ciebie, dla Ciebie grać”.

Związek dwojga genialnych ludzi skończył się w 1847 roku. George Sand żyła 72 lata, zmarła 8 czerwca 1876.